Tarih Osmanlı İmparatorluğu'nun fethettiği ülkelerden ibaret değildir. Tarih bugüne nasıl geldiğimizi, neyin nasıl olduğunu ve neyin neden olmadığını açıklar bize. Bakmayı bilmek gerekir sadece...
Mehmet Ali Birand, Can Dündar ve Bülent Çaplı'nın yaptığı Demirkırat belgeseli 1989 senesinde, Adnan Menderes'in mezanının Devlet Mezarlığı'nda yapılan bir anıt mezara taşınması esnasında başlayan "Menderes ve Demokrat Parti" tartışmaları arasında yapılmıştı. O zamanlar Birand tecrübeli gazeteci, Dündar ise genç yardımcısıydı. Belgesel Atatürk'ün ölümü ile başlıyordu. İsmet İnönü ve tek parti dönemi, ilk çok partili seçimler ve 1950-1960 yılları arasındaki DP iktidarı bilinen ve bilinmeyen yönleriyle ele alınıyordu. Yassıada İdamları belgeselin son bölümünü oluşturuyordu.
Belgesel çok ses getirdi. Çünkü belgeler ve tanıklar üzerinden toplumsal hafızada unutulmakta olan ama Cumhuriyet tarihindeki bir çok önemli olayın geçtiği bir dönemi tarafsız ve insancıl bir gözle ele almıştı Birand, Dündar ve Çaplı.
Demirkırat'tan üç sene sonra aynı ekip bu sefer de 12 Mart sürecini belgesel haline getirdiler. Daha güncel bir dönem olması ve bir çok tanığın hala hayatta olması dolayısıyla Demirkırat'dan daha görsel yanı güçlü bir belgesel çıktı ortaya. Belgesel Demirkırat'ın bıraktığı yerden alıyor, 60'ları tüm karmaşık siyasi havasıyla, dünya ile birlikte Türkiye'de yükselen solun hikayesiyle, Talat Aydemir ve Harbiye'nin bu resimdeki yeriyle ve toplumsal barışın nasıl bozulmaya başladığını gözler önüne sererek ayrıntılarıyla işliyordu. Belgesel Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının idamı ile sona eriyor, bu anlamda Demirkırat ile paralel bir kurgu izliyordu.
Bu belgesellerin son halkasını Birand'ın, Hikmet Bila ve Rıdvan Akar ile ortaya çıkardığı 12 Eylül belgeseli. Bu belgesel de 12 Mart süreci ve İsmet Paşa'nın ölümü ile başlıyor, 12 Eylül'e gidilen süreçte yaşananlar, ülkede süren adı konulmamış iç savaş tüm dehşetiyle ortaya konuluyor. Belgesel 1983 seçimlerinin sonunda Turgut Özal'ın başbakan olmasıyla sona eriyor.
İki şey çok acı aslında.
Biri cumhuriyet tarihi denilen dönemin en önemli tarihi kaynaklarının bu üç belgesel olması. Bu belgesellerin ele aldıkları noktalar ve cumhuriyet tarihi ile ilgili bir çok şey karanlık ve bilinmezliklerle dolu.
İkinci acı nokta ise Türkiye Cumhuriyetinin yakın tarihini anlatmaya soyunan bu belgesellerin aslında bir darbe belgeseli serisi olması. Tabi bu Birand'ın değil Türkiye'deki demokrasi anlayışının bir ayıbı.
Bu belgesellere DVD ve kitap olarak ulaşmanız mümkün.
Youtube üzerinde 12 Eylül belgeseli bölümleri yer almakta.
